Kesera li pey mêrxasekî

Her çiqas ev hevok her hucreyên dilê min biêşînin jî ez dinivîsim. Bi salan min li ber xwe dabû ku ez nenivîsim.

Em her tim wisa bûn. Ji me wisa hate xwestin. Em her tim ji wan kesan bûn ku diviya qijnîk di bedena wan de bihatana hewandin. Me tevahiya jiyana xwe bi êşên wî qijnikî bihûrand.

“Eyb e”, “şerm e”, “ev nayê nivîsandin” û nayê gotin. Kodeksa bingehîn ango rêzikên ehlaqî yên hebûna me bûn. Wekî berdêla vê kodeksê me di tevahiya jiyana xwe de hişt ku hebûna me teslîmî êşû kulên nedîtî bibe.

Tekane kekê min ew bû. Dil û kezeba min bû. Ew her li ku bûya min hebûna wî di dilê xwe de, di hebûna xwe de hîs dikir. Ew egîdekî wisa bû ku ji bo wenda nebe, min weke şitlekê ava hêviyê didayê.

Ez hîn bebik bûm û wî bendek bi hêlana min ve girê dida û bi coşa xwe ya zarokane ve ez hêl dikirim. Gava memika min ji devê min diket wî bi çavên xwe yên birqoq û kenê xwe yê ji dil ew ji erdê radikir û dixist nav dev û diranên min. Ew bira bû, ew kekê min bû. Wî di ser radeyeke pêwîst re têkiliya biratiyê her tim hebûna min temam dikir. Ew yek ji endamê malbatê yê temamker bû.

Wî ez ji Kaniya Navîn a Ferqînê dibirim Kaniya Mezin û ez di wê ava sar ve wer dikirim û pê tirsa min a ji avê ji holê rabû. Gava ez li Batmanê xwendekar bûm, ew her tim dihat serdana min û pê re jî bi hevalên min dida hîskirin ku ew birayê min e, serqor û parêzvanê min e.

Li Batmanê mala me li ber Sînemaya Ramanê bû. Baskeke Remiyan xwe wek ji aliyê şaredar Seîd Ramanli nîşan didan û bi her gavên xwe ji mirovan re didan nîşan ku ew serdestê bajêr in.

Dawiya dawî em ne Batmanî bûn. Em Ferqînî bûn. Yanî koçberê navxweyî, ango biyanî bûn. Li pişta vê baska Remiyan, tevahiya hêzên dewletê hebûn. Seîd Ramanli li dû bavê xwe Mustafa Ramanli diçû ku tevli komkujiya Êrmeniyân bibû. Wî li mala xwe nûnerên dewletê, qeymeqam, serkarê ewlehiyê, fermandarê cendermeyan, serkarê TPAO’yê diezimandin û xwarin dida wan. Çimkî ew ya wan bû.

Ez 14 salî bûm. Rojekê komeke xortên Remî yên 18-19 salî gava di ber mala me re derbas dibûn hema bêsedem bela xwe li min dan. Ev yek ji kirinên wan ên rojane bû. Wan bi vî awayî digot: “Em bi hêz in, em li vir in, ev der ya me ye” û pê hebûna xwe nîşan didan.

Wan bi kêf li pêşiya sînemaya Ramanê ez hincirandim. Ez ketibûm nav dafika wan. Esnaf û firoşkarên li der dorê ev yek didîtin. Lê bi tenê temaşe dikirin. Çima wisa dikirin. Çimkî ew ji Remiyan ditirsiyan. Ji ber wê ew bêdeng diman.Ji nişka ve min xwe ji wan filitand û ez reviyam ketim firneya li pêşberê xwe. Ji ber ku me kibab dida çêkirin min dizanibû li wir şîşên qalind ên kibabê hene.

Vê çeteya eşîra kujer digot qey ez ji ber wan direvim û li dû min dabûn çêran. Min 2 şîşên qalind ên kibabê xistin destên xwe û ez ji firnê derketim û min ber bi wan ve bazda. Wan heta ku ez dîtim hîn jî dikeniyan. Nayê bîra min ku min çend şîşdi kê ve kirin. Lê dawiya dawî çend birîndar li ser erdê di nav xwînê de bûn. Dû re min fêm kir ku birîna yekî ji wan gelekî giran bû û min şîşdi mexaniya wî ve kiribû.

Lê wisa neqediya. Kesên din ên ji wan dîsa dor li min girtin. Ez di nav çembera wan de mabûm û min bi her 2 şîşan hewla parastina canê xwe dida û her kî nêzikî min bibûya min bi şîşanli wan dixist. Ji nişkê ve min dît yek ji wê de bi tevahiya hêza xwe ber bi min ve baz dide û tê. Çawa gihîşt me, bi kutikan ew hemû avêtin erdê. Feriştêyê min ê parêzvan di wê dema min a zor de jî xwe gihandibû min. Sîwanoka xwe dîsa di ser min re girtibû.

Wî perwerdeya boksê wergirtibû û di rewşên pêwîst de ew bi kar dianî. Ji min girtir bû, dirêjtir bû. Her li kê dixist ew li erdê dirêj dikir.Piştî ku li erdê yên bi kutikan di nav xwînê de mayî zêde bûn esnafên derdorê ku hinekên wan merivên me yên Sîlîvî bûn, hatin “alîkariya” me.

Pêşiya sînemaya Ramanê û pêşiya mala me bibû qada şerê berbextan. Ji ber vê yekê li Batmanê çi çiqas Silîvanî hebûn hatibûn hawara me. Di nav wan de kî tunebû! Midûrê Banqeya Zîraetê Apê Tevfîk dîsa hebû di nav de. Remî jî wisa….

Ji ber ku ji aliyê Saîd Ramanli ve bi berxan dihatin dawetkirin nûnerên T.C’yê hema ketibûn nav hewlan û bihîstibûn ku di bûyerê de Remî jî hene yekser tîmên emniyet û cendermeyan dor li me pêçabûn û nehiştibûn ku zêdetir mirov beşdarî vê pevçûnê bibin. Piştî ku pevçûn qediya gotegotan destpê kir û dihat diyarkirin ku ji Silîvaniyan ti kes birîndar nebûye. Lê Remî rastî xezebeke mezin hatine. Pevçûn û encamên wê li Batmanê li her derê, di nav gel de belav bibû.

Avsûm êdî xerab bibû û desthilatiya Remiyan li Batmanê êdî şikestibû. Ferqîniyan ev yek bi kutikên xwe pêk anîbûn. Kutikan çembera stêrkan hejandibû. Remî êdî bibûn naveroka qerf û tinazan.

Şefên ji aliyê Saîd Ramanli ve dihatin ezimandin û di bin fermana wî de dixebitîn em biribûn hicreyên qereqolan. Kekê min ê ku otorîteya li Batmanê şikand, Kekê min ê xwedî kutikên zêrîn ku min biparêze gotibû “yên birîndar ji aliyê min ve hatin şîşkirin.” Wî bêyî ku bibêje temenê min di ser 18’an re ye û wê cezayê min zêdetir be ew yek li xwe girtibû. Ew egîdekî wiha bû ku ti caran hesabên xwe li gorî kêliyan û pêkhatinan nedikir.

Gava ku li Aksaraya Stenbolê ez diçûm Lîseya Pertevniyalê Kekê min diçû beşa hiqûqê ya Zanîngeha Stenbolê. Di wê demê de em wextekê li yûrda Xwendekarên Diyarbekirê jî man. Em di odeyekê de, di ranzayan de diman. Ew, Hikmet Bozçali, ez, Munir Ozturk û xwendekarekî li diranzaniyê dixwend, ez bawer im navê wî Remzî bû, li heman odeyê diman.

Wê salê DDKO nû vebibû. Her çiqas Necmedîn Büyükkaya li yûrda sîteyê bimaya jî ew hema hema her roj ji DDKO’ya li Beyazidê derdiket û dihat yûrda me. Ew sal, salên destpêkê yên êrîşên faşîst, salên serhildana kurdan û pevçûnên siyasî bûn.

Xwendekarê fakûlteya çandiniyê Mehmet Canturk hatibû kuştin. Wî di wexta xwe de li banê yûrda xwendekaran a Diyarbekirê ji min re gotibû rewşaloz e û divê tu li vir li hember êrişeke bi ihtimal a faşîstan nobetê bigirî. Wî ez hînî bikaranîna cinehê kiribûm. Kevirên ku li ser banê hatine civandin nîşanî min dan û got ku dê ez ê van keviran çawa biavêjim êrişkaran. Herwiha wî ez di warê xewa nobedariyê de jî hişyar kirim.

Wî kir ku ez çavên xwe vekim bi Denîz Gezmîş, bi M. E. Bozarslan û Apê Mûsa re dame hevnasîn. Wî hişt ku ez di wî temenê xwe yê biçûk de beşdarî sihbetan bibim. Wî li min şîret kir ku ez pirtûkên weşanên ANT û MAY’ê bixwînim û ji Batman, Silîvan û Siwêregê re bişînim. Wî dikir ku ez bi berpirsiyarî tevbigerim.

Herî dawî wî di 30.10.1970’de ez û Necmetîn Buyukkaya anîm balafirgeha Esenbogayê û ji me re got; “ Hûn (Ez û birayê neco Nîmetullah ango Şerwan) dê him hîn bibin him jî hîn bikin. Hûn dê dengê neteweya me li Ewropayê belav bikin. Belê ew zilamê ku min ji xwe re kiribû mînak, Kekê min bixwe bû.

Ew yek ji wan 2 kesan bû ku ez oxirî sirgûnekê kiribûm ku dê heta dawiya emrê min bidomiya. Her çiqas di wê demê de cezayên wek “alîkariya dijminan” û “madeyên 141 û 142” hebûn jî wî her tiştî da ber çavên xwe û bêhtir dem neda hesretiya biratiyê û da rê û hate wî welatê kominîst.

Wî di wê heyama zehmet de kariyera xwe, zar û zêçên xwe hiştin û bêtirs ihtimala mezin a şikence û zindanan da ber çavên xwe û da rê. Ew bi çavên xwe yên ku rengê xwe ji gûzên Silîva wergirtibû heta Praga paytexta “Çekoslovakyaya Komûnîst” hat.

Wî ji birayê xwe yê li dûriyane re xwarinên kurdan ên ku birayê wî bêriyê kirine ji welatê xwe dabû çêkirin û anîbû. Bi dengê xwe yê xweşkilama “Lê lê etê” li qeraxa çiyayên Bohemiyan gotibû û wî li wî qeraxî wan xwarinan bi birayê xwe dabû xwarin. Ew bira bû, kek bû, dost bû, rêheval bû, hevpar bû, her tişt bû.

Sala 1979’an min Zanîngeha Charlesêqedand û ez bûm dixtor. Di heman rojan de ez ji Çekoslowakyayê hatibûm derxistin. Ez çûbûm Parîsê û min dest bi perwerdehiya pisporiyê kiribû. Ez ji tevahiya mirovên ku di xwendekariya min de digel min bûm, dûr ketibûm. Ji wî, ji malbata xwe, ji Kurdistanê 9 sal bûn kû dûr bûm. Bedena min ji aliyê hesretiyê ve hatibû dagirkirin. Êdî ne pêkan bû ku ez tevî vê jehra ku bedena min tev dagir kirî û navê wê kirine hesretî bi xwe ve werim û berhemdartir bim. Diviya ku min wê jehrê biavêta. Di nava rojan de wê jehrê ez gêj dikirim, dixistim nav fikaran. Bi şevan jî ez li welatê xwe didam gerandin. Wê nedihişt ku ez xwe tevlî merivên xwe bikim û her ku diçû giraniya di bedena min de zêdetir dikir.

Kendal Nezan ji bo min paseporteke sexte amade kiribû. Pir eşkere bû ku sexte ye. Sextebûna wê diqêriya! Li Tirkiyê çalakiyên terorî yên di bin kontrola dewletê de pir bibûn. Li gelek bajaran rewşa awarte serdest bû. Hesretiya ku bedena min kiribû bindestê xwe digel tevahiya rîsk û xetereyan ez ber bi rojhilat ve gêr dikirim. Eger ez bihatama girtin teqez bû ku dê ez ji ber madeyên 141 û 142’yan ku madeyên tawanbariya komûnîzmê bûn ku cezaya wê jî ji 18 heta 24 sal bû bihatama darizandin û dê teqez min ceza bixwara. Lê min ev rewşda ber çavên xwe û bi balafira destpêkê ez firiyam Stenbolê.

Min 200 dolar xiste nav paseporta xwe ku wê çaxê ev pere ji bo karmendekî pereyekî xweşbû û bi bişirîn ez meşiyam hundir.Piştî çend rojên weke fîlmên macerayî ez gihiştim Ferqîna ku ez bêxew dihiştim.

Çawa ez gihiştim îcar cîhana hêstên min guherî. Ez wê guherînê ji kûr ve hîs dikim hîn jî.Hevalekî min ê zarokatiyê bûye sîmsar. Çawa ku dît ez ji texsiyê peya bûm hema hat xwe tevli min kir. Ez êdî bi dengê dostekî yê ku gotî “Birako tu bi xêr hatî” di nava ewlehiya dostaniyê de bûm.Bandora wî dengî li ser min gelek bû û ji aliyê rûhî ve ez baştir kiribûm. Di 13 saliya xwe de min ev wargeha biçûk terikandibû. Ji aliyê têkiliyên mirovî de li êdî dîsa min xwe di nav ewlehiyê de hîs dikir. Tişta ku li kolanên Prag û Parîsê ez lê digeriyam li vir bû û min û min ew dîtibû û min dixwest ku ez vê yekê biqîrim. Koçberiyê li cîhana rûhî tovên tenêtiyê reşandibû. Di mirovan de bixwebawerî kêmtir dikir. Koçberiyê dikarî ku pêlên êşû têkçûnên zêdebûna kêmbûna bixwebaweriyê bîne ziman.
Hîn ez têra xwe bi Silîva şad nebibûm, hîn min çejna axa bêhn nekiribû ku em ber bi Batmanê bi rê ketin. Di rê de li dehan rêbiriyên rewşa awarte em rast hatin û em gihiştin bajarê petrolê. Merivên min bi kêfxweşî û tilîliyan xwe tevli min kirin.

Biraziyekî min hema çûbû bang li bavê xwe ango li wî egîdî kir û ew anî ba min. Wî got “Te çima negot ku tê werî” û dû re me bi hesretiya çendîn salan xwe tevli hev kir.

Li her derê hilmeke giran a rewşa awarte hebû. Piştî 2 rojan di nîvê şevê de ji teqereqa gule û çekan em reviyabûn ber pencereyan. Berê pencereyê li dîwarê ku 13 sal berê Remî li ber têk çûyî dinihêrî. Erebeya Kekê min Erdînç li şûna wê pevçûna me sekinî bû. Gule hîn jî dibariyan. Mirovê ku gule lêketî li pêşiya kaporteya erebeya Erdînç diricifî. Ew kesekî ji Remiyan bû û birîndar bû. Yên ku gule berê dayî jî milîtanên Apocî bûn. Ev yekemîn çalakiya Apociyan a çekdarî bû.

Di hefteyên dahatûyê de digel rewşa awarte min û kekê xwe yê egîd têretêr hesretiya zikan ji holê rakir. Min seredana merivên xwe yên ku bi salan bû min ew nedîtibûn jî kir li gundên wan. Heta derengiyên şevan ji wan dengên zelal beyt û awaz min guhdarî dikirin. Me bi penêrê gundan, hingiv û rûnê nivîşk, di nav merivên xwe de, dest bi rojê dikir.

Ne tu rîsk, ne tirs, ne cenderme, ne polîs û endamên îstixbarata Tirk dikariyan aramî û dilşadiya hevgihiştina me têk bibin.Roja ku me li avahiya şaredariyê, serdana Mehdî Zana kir, tevahiya dostên me li wir bûn. Ez li welatê xwe, seredêrekî îllegal bûm. Min li welatekî kominîst perwerde dîtibû û li Tirkiyê jî qaçaxekî leşkeriyê bûm.

Egîde min jî tevahiya berpirsiyariyên xwe yên kar û malbatî dabû aliyekî. Destûr dabû xwe û ji min re rêberî, parêzvanî û dostanî dikir. Rojên min têretêr derbas dibûn. Saet û deqeyan dabûn dû hev û dema min a çûyînê hatibû êdî. Kekê min ê delal heta Stenbolê bi min re hat. Di bin zordestiya rewşa awarte û terorê de ji min re rêbertî kir. Wî xwe gihandibû Medenî Ferho. Ji bo min paseporteke nû dabû çêkirin û ji bo ku ez balê nekêşim riyên min guhertibû. Wî ji min re gotibû ku divê ez weke koçberekî Yûgoslaw tevbigerim û ez li otobûseke ku diçe Bosnayê siwar kiribûm. Gava otobûs bi rê ket wî bi destên xwe hêstirên çavên xwe dadimalandin. Dîsa bi heman destê xwe weke ku bêje “Bira, bila te vekirî be” destê xwe li ba xistibû. Ew bira bû. Birayê min ê egîd bû.

 

Ez bi ser çend welatan re gihiştibûm Fransayê. Min dest bi xebata xwe ya lêkolîna li ser pizîşkiyê li Parîsê kiribû. Piştî 3 mehan min nameyek ji Wezareta Derve ya Fransayê re şand û min ji ber bûrsa ji bo ku ez bikaribim 5 salan li Enstitûya Pasteurê bixwînim sipas kir û min ew bûrs radestî wan kir. Min gotibû ez weke dixtorekî Kurd dê gelê xwe yê ku di nava şer de ye tenê nehêlim û ji ber vê yekê divê ew min fêm bikin.

Piştî ku ez tevî ‘Dixtorên Sînornenas’ gihiştim Rojhilat min bi wan re di warê gihandina lojîstîkî de li hev kir. Min û hevalê xwe yê bi navê Vladimir Stich ê ku gava min li Pragê dixwend ew li Parîsê di warê tipa nûkleerî dixebitî, me berê xwe da Rojhilatê Kurdistanê û em bi rê ketin.

Vladimir Stich di ser Tirkiyê re ez jî di ser Tehranê re emê bi alîkariya Şehîd dr. Şerefkendî, biçûna Mehabadê. Me ji bo newroza 1980’yî li hev kiribû. Beriya ku em bi rê bikevin bi saya hevjîna Qasimlo Helenayê me xwe gihand gelek dixtorên kurd. Me ew li Almanya, li mala merivê Qasimlo yê bi navê dr. Hesen Şatawî kom kirin. Dê piştî çûyîn û amadekirina bingehê ew tev bi dorê bihatana Rojhilat. Dr. Hesen Şatawî jî di nav de tu kes ji wan nehatin dû re.

Ez û Vladimir Stich ku niha yek ji pisporên qada xwe ye, di 21.03.1980’yî de li Mehabadê gihiştin hev. Me tev Newroz pîroz kir. Piştre em beşdarî şerê Senendejê bûn ku dawiya wê bibû felaketek. Di wir re jî em beşdarî şerê Baneyê bûn û li ser daxwaza Qasimlo em derbasî devera Şikakê bûn.

Em li Nexedeyê hatin girtin û ji bo em li “dadgehên şoreşê” werin darizandin em ji bo Ûrmiyeyê hatin veguhestin. Bi awayekî ecêb me xwe ji destê pasdaran filitand û me xwe gihand mala bavê Cîhangîr. Cîhangîr yek ji wan 2 kesên ku di Desteya Rêveberiya Partiya Demokrata Kurdistana Îranê ên li devera Şikak ango Kurmancan bû. Kesê din jî Sanarê Mamed bû.

Ji ber ku dema Vladimir nemabû ew bi riyên qaçax di ser Tirkiyê re derbasî Parîsê bû. Ez li wir mam. Hêzên pêşmerge li devera Şikakiyan li mala Cîhangirê endezyar digel sihbetên rojhilatî roj dibihûrandin. Sanarê Mamed jî li çepera şer bû. Wan rojan kesên ji bakur hatibûn û li gundê Cîhangîr diman jî hebûn. Ew ji partiya Kemal Bûrkay bûn. Di nav wan de Mesût Tek û hevjîna wî jî hebû.

Rojekê me bihîst ku Sanarê Mamed li devera Qotirê ku bi hespê bi qasî rojekê dûr e, di tûnelekê de asê maye û ji ber leşkerên li derdorê nikare xwe ji wir bifilitîne. Min 2 pêşmerge girtin ba xwe û me berê xwe da Qotirê û me karî em bikevin tûnela di bin dorpêçê de ye.

Sanar di trênê de bû. Li wir ji ber ceryanê bayekî ecêb dihat. Ji ber wî bayî û 24 saetên bihûr Sanar nexweşketibû. Piştî ku çend rojên din wî bi ber xwe da min ew qanî kir ku ev pevçûn dê bibe sedem ku ew canê xwe ji dest bide û dê ev yek tu sûdê negihîne gelê Kurd û min ew qanî kir ku dev ji pevçûna vê gavê berde.

Min êşbirên digel xwe dane wî û dû re me kulav li lingên hesp û qantiran gerandin û bêyî ku ti deng ji lingên wan derkevin me dorpêç çirand û em ji nav leşkeran derketin. Wê şevê heyva çardeh şevî tune bû. Piştî ku em ji wê tunelê filitîn pêşmergeyan wê tûnela ku Sanar xwe lê veşartibû bi TNT’yan teqand.

Di meha tîrmehê de em li devereke nêzikî Somayê bûn. Biraziyê Sanar Arîf Axa bi rejîmê re bû. Wan bi hev re em xistin bin dorpêçê. Wan qedexe kiribû ku gundî ji me re nan jî bînin. Em di nava tunebûnê de bûn. Di wan rojan de tekane daxwaza min ew bû ke ez xwe bi qalibek sabûn bişom. Çend hefte min xwe neşûjştibû.

Di wan şert û mercan de pevçûn jî berdewam dikirin. Di pevçûnekê de pêşmergeyekî Wanî birîndar bibû. Min parçeyekî hesînî ya roketê ji kemaxa wî derxistibû. Min jê re got ku divê herî kêm 2 hefteyan ji şûna xwe nelive. Eger biliviya wê kêlên dirûna wî vebûna.

Pêşmerge ji min xwest ku ew bi vî halê xwe here mala xwe. Ez fikirîm, fikreke başbû. Li mala wê zûtir başbibûya. Piştî ku min destûra çûyînê dayê, wî jî ji min pirsî ka ez ji Bakur tiştekî dixwazim an na.

Min gotê tenê daxwazeke min heye lê daxwazeke zehmet e. Pereyê me jî nîn e ku em bidin te. Lê wî got “Xwestina te çi ye? Xwesteka te li ser herdu çavan, ez jiyana xwe deyndarê te me. Doxtor xulamê te me xwestina xwe bibêje” min jî gotê “Kekê min sax e. Jê re bêje ez başim, tendirûstiya min başe. Vê xeberê bidî wî besî min e.” û me ji hev xatir xwest. Wî ji sînorê nav welatê me, derbasî aliyê bakur bû.

Piştî çend rojan berêvarekê min bihîst ku pêşmergeyek banî hinekan dike û dibêje “Hûn kî ne?” Ji ber ku em di bin dorpêçê de bûn tiliya her kesî li ser têtikê bû. Ji aliyê din bersivek hat: “ Em in em, ez Seyîd Riza.” Em pê aram bûn. Seyîd Riza fermandarê herî ciwan, wêrek, zana û dilsoz bû.

Di wê taritiya berêvarî de rûyê yekî bi min nas hat û pê dilê min kire tepetep. Ez ji nişkan ve ji şûna xwe rabûm. Pêşiyê bi gavên şikdar û dû re ez pê bawer bûm ku ew e û min lezand. Ew jî ji koma xwe veqetiya û ber bi min dibeziya. Ew îdolê min ê rengrengî bû. Ew îdolê min bû. Ew Kekê min bû, rêhevalê min Erdînç bû…

Pêşmergeyê ku min birîna wî derman kiribû gihiştibû mala xwe û ji merivekî xwe xwestiye ku wî bigihîne Batmanê. Çûbû xwe gihandibû kekê min û xebera min dabû wî. Çawa ku kekê min ciyê min hîn dibe, careke din tevahiya berpirsiyariyên xwe yên kar û malbatî dide aliyekî û pêşmerge qayîl dike ku wî bîne ba min. Ew bi hev re bi rê dikevin û tên. Li derdorê Başkaleyê Kekê min dipirse ka çi pêdiviyên min hene. Tiştên hewce kirîne û berê xwe dane çiyaya. Du kîlon sabûn û cixare. Di wan deman de 2 tiştên ku herî zêde li ser me zehmetî dikirin sabûn û cixare bûn.

Ew rojên bi wî re yên di bin dorpêçê de û li Rojhilat rojên min ên herî bi rûmet û dilşad bûn. 2 bira, yek parêzer, yek doxtor. Yek ji Ewropayê, yê din ji Batmanê hatine Rojhilat û di nav endam neteweya xwe de, di van rojên zehmet de li gel birayên xwe yên pêşmerge sekinîne. Me digel wan da ku kêfxweşî, êşû xeyalên dahatûyê parvekin li çeperan ciyê xwe girtibû.

Di wê kêfxweşiyê de me nedizanî ku dem çawa derbas dibe. Sibehekê dema veqetînê hat û xemgîniyê dilê min dagir kir. Me dîsa dorpêça li ser xwe şikand û ew bire sînorê bakurê Kurdistanê. Li rojhilatê çiyayê em lê bê deng me xwe tevlî hev kir. Ew hembêzkirina me ya dawî ya tije hezkirin, rêz û xemên hevparastinê bû. Min got: “Keko!” Ew vegeriya û min careke din ew ramûsa. Dîsa hêsir ketibûn çavan. Lê ji bo ku nîşanî min nede, berê xwe da aliyê din û ber bi çiyê ve meşiya. Berê xwe da çiyayê ku bakur lê aliyê xwe yê din dihêle. Sînora çêkirî ya 3 sedsal û nîv berê welatê min parçe kirî niha em ji hev diqetandin.

Em kî bûn? Em 2 mêrên serhildêr bûn ku dilê wan li welatekî azad dinihêrîn. Yekî ji me di 17 saliya xwe de da ku perwerdeyeke başa tipê bibîne çûbû bibû koçber û piştî wê perwerdehiyê bi bezîn da ku gelê xwe derman bike vegeriya bû welatê xwe. Yê din jî parêzerekî ku dixwest mirovên ku li zindanên cûnteya faşîst a 12ê îlonê biparêzê bû. Em li çiyayê Kurdistanê, li welatê xwe qaçax bûn. Sînoran em ji hev vediqetandin û ji hev perçe dikirin.

Gava ew li qeraxê çiyê hildikişiya û ji qerax dadiket aliyê din ê çiyê min ew bi heyranbûneke ecêb temaşe dikir. Hezkirina min a ji bo wî tevahiya hebûna min dagir kiribû. Xem û hestên min ên weke parastina wî, rêza ji bo wî û hezkirina ji bo wî tev bibûn yek. Ez ji aliyê tirsê ve hatibûm dorpêçkirin ku Kekê min tevahiya xetere û zehmetiyan dabû ber çavên xwe da ku min bibîne hatibû nav vî şerî. Tirsa min jî ew bû ku gelo dibe ku di vegerê de kekê min rastî êrîşekê were?

Li Tirkiyê darbe bibû û leşkeriyê dest danîbû ser desthilatê. Piştgiriya lojîstîkiya hindik jî êdî hatibû birîn. Ew rojana û ew veqetîn dê kêliyên dawiyê yên hezkirin û rêzdariya me bûyana.

Kurê Îsmaîl Axayê Simko Tahir Xan jî di nav de min serlêdana dostên xwe yên li vir dikirin. Min ji wan xatir dixwest. Piştî rêvitiyeke li ser pişta hespê ya 2 rojan di ser Somayê re ez derbasî Pîranşarê bûm ji wir jî daketim baregeha ku Dr. Qasimlo lê ye.

Min û Dr. Qasimlo me biryar da ku em vegerin Ewropayê û li dewsa xeta Tirkiyê ya hatî girtin em riyeke din bibînin. Dê veger çawa bibûya? Bi neçarî dê ji ser Iraqê re bibûya. Vê rasteqîniyê ez pir aciz dikirim.

Ji 1970’yî heta 1980’yî me her tim Kurdên başûr ji ber têkiliyên wan ên bi rêjîma Îranê re me her tim rexne dikirin. Lê gelo dê me niha çi bikira?Dê ez bi hevkariya rejîma Iraqê ya ku jiyan ji bo Kurdên başûr kirî dojeh di ser Iraqê re derbasî Ewropayê bibûyama? Lê gelo ji wê wextê şinve dê min çawa li rûyê birayên xwe yên başûrî binihêriya? Ev neçariya ji aliyê ehlaqî ve, ji bo min tiştekî pir giran bû.

Mixabin wekî din tu rê û rêgez tunebûn. Rehmetiyê Evdirehmanê Qasimlo ev xembariya min ferq kiribû û ji min re gotibû: “Tu çima aciz î? Ma Kendal ji te re negot: “Ji xeynî vê riyê, tu riyeke din tuneye? Ew bi xwe jî di ser Bexdayê re hat. Çima tu di ser Tehranê re şandî? Ew riya riyeke pir bi xeter e. Me fêm nekir ku tu çima di ser Tehranê re hatî.”
Ez hîn jî hîn dibûm. Her ku navê Kêndalê ku xizmê min bû, derbas dibû ez matmayî dimam. Em bi cîpeke Land Cruiser a Toyotayê bi rê ketin. Aliyê din ê çiyayan Qendîl bû. Me şeva xweli mala 2 odeyî ya Celal Talabanî a li çiyê derbas kir.

Tesadûfeke ecêb ku wê şevê, li “mala” Celal Talabanî Elî Qazî jî hebû. Heta sibehê me sihbet kir. Dû re ew ketin xew. Em jî bi rê ketin. Ber bi nîvro em gihiştin Hewlêrê. Mixabin kesên em ezimandin hêzên ewlekariyê bûn. Şifêr ez birim otêla ku ew lê diman. Liwê otêlê, wek “mêvanê” Hêzên Ewlekariya Îraqê, şev li min herimîbû û bibû dojeh! Piştre wî ji min xatir xwest û wî berê xwe da Rojhilat.

Roja duyem ewlekaran ez birim Kerkûkê. Li otêla bi nav “Kerkûk Otêl” ez hatim “ezimandin”. Wê çaxê ev otêla herî lûks a Kerkûkê bû. Li wir bû fersend ku ez rûyê rasteqîniya hinek kurdên wê demê nas bikim.

Li otêlê kî û kî tune bûn! Ji axayên ku li Rojhilat nedihiştin gundî pariyek nan bidin me bigirin heta serokên partiyên ku nav hene bi xwe tune ne. Heta kurê Sanarê Mamedî, Cano ku Sanar ew ji ber gûmana madeyên hişbir ji kuritiyê red kirî jî li wir bû. Hemûyan ji rayedarên Seddam Huseyîn re digot “Em li dijî Hûmeynî şer dikin. Pereyan bidin me.” Û parsekî dikirin.

Şerê Îran û Iraqê dest pê kiribû. Min dixwest tavilê ez derbasî Bexdayê bibim û ji wir jî derbasî Parîsê bibim. Rojekê hinek hatin otêlê û bi zimanê dayika min bi min re axivîn. Ji min re gotin ku divê ez bi wan re bimeşim. Me dest bi meşê kir û wan ez birim vîlayeke ku 300-400 metro dûrî otêlê ye.

Di bin awirên balkêşde ez ji bo salona ezimandinê hatim veguhestin. Di wê salonê de ez û hin axayên bi şal û şapik ên ziktêr li rûbirûyê hev hatin. Wan tizbiyên xwe yên biha li ba dixistin.

Gava em rûniştî bûn min dît ku ew axa bi hev re ketine pêşbirka xwarina îkramên çay, şîranî û fêkiyan. Tev jî weke jinên ducanî yên nebîran bûn. Gava ez ketibûm salonê wan bi awirên biçûkdîtin û dijminane li min nihêrîbûn. Çavên Kurdan tije dostanî û hezkirin bûn, lê di çavên van de dilopek jî ji van taybetmendiyan tunebû. Ew “mêvanên pir bi qîmet” ên ku li otêla Kerkûkê ji aliyê rejîmê ve dihatin ezimandin ez nas kiribûm û hema xizmetên xwe yên îstixbarî ji bo wan kesên ku nan didan wan pêşkeşkiribûn.

Piştî demekê zilamek ket hundir. Ber bi min ve meşiya û bi Fransî axivî. Silav da min û got “Em tekane dewlet in ku li dinyayê piştgiriya kurdan dikin. Vaye hûn dibînin ji van mêvanên li salonê tiyan ji çand, ziman, kinc û ber û kurdbûna xwe dûr neketine. Xwe venaşêrin. Em ne weke Tirkiye û Îranê ne. Em dostên gelê Kurd in. Li bexdayê radyoyên ku bi Kurdî weşanê dikin hene.” Û hwd.

Ew der wîlaya şefê îstixbaratê yê Kerkûkê bû. Bi qasî nîv saetê propaganda li min kirin. Gotin ku ew min bi tevahiya nasnameyên min nas dikin. Gotin ku min li hemberî Îranê egîdî kiriye. Kesên ku ji Şikakê hatî Kerkûkê her pesnî min dane û ez li şikakê bûme efsane. Lê ez li benda sûrprîza piştî van pesnan bûm. Min gelekî meraq dikir.

Xetîb dawiya dawî armanca xwe got. Amaje pê dikir ku nerast e ez herim Ewropayê û li gorî wî peywira min ew bûye ku divê ez gelê xwe li hember Xûmeynî biparêzim. Digot ku ew bi rewşa me ya li Şikakê û hikmê min ê di nav şikakan de başdizane û amade ne ku wan kêşeyên me çareser bikin.

Wî li hundir li çavên min nihêrî û got ew dikarin li her bankeyeke Ewropayê li hesabekî ser navê min ez çiqas pere bixwazim ew dikarin lê razînin. Got ew aniha jî amade ne ku biçin bankeyê û tiştên pêwîst ji bo min ku bixwazim, bi cî bînin.

Ez ji ber vî seredêrî û gotinên wî yên weke tîrikan tûj matmayî mabûm. Bêyî ku ez tu bersivan bidimê min gotê ez dixwazim herim otêla xwe û ez rabûm ser piyan, bêyî “xatirxwestin, min xwest ku ji salonê derkevim. Begên kurd ên li salonê weke ku bêjin “Ev kîye ku wisa dike” li min dinihêrîn û diyar bû ku ecêb mabûn. Ji ber ku xwediyên wan nêrînan xwediyên berjewendiyên takekesî bûn ji bo wan gotina “Na” ya ji bo wî “Efendî”yî gelek zehmet bû. Ew gelekî mat mabûn û bi tên sûda dekorasyona salona ezimandinê dikirin.

Ji ber wê matmayinê gava ez hatim otêlê hundirê min reşbibû. Eger ji destê min bihata min ê tevahiya mêvanên Rojhilatî yên li wê wîllayê bişanda dojehê. Roja duyem dîsa yekî Kurdîaxêv hat û ji min re got ewê min bibe Bexdayê. Bi min bûya ku wan helwesta min a do fêm kirine û wê careke din tu hevkariyan pêşniyarî min nekin û bihêlin ku ez di ser Bexdayê re biçim Ewropayê.

Bi rastî jî em ber bi Bexdayê bi rê ketin û em wir. Li gorî şert û mercên wê heyamê wan ez anîbûm otêla herî lûks a Bexdayê. Şofêr hewl da ku here. Ez jî neçar mam jê bipirsim ka wê êdî çi bibe. Wî jî got: “xeman nexwin, wê ji bo te werin. Kêşe tuneye.” Rabû çû. Piştî çend saetan bi rastî jî hinek kes hatinba min. wan ez birim wîllayeke mezin ku li baxçeyê wê gelek darên xurmeyan, kulîlk û fiskiye hebûn.

Xwediyên vê wîllayê ji kesên li Kerkûkê profesyoneltir, bihêztir û bibiryartir bûn. Qrewat girê dabûn, kincên başli xwe kiribûn û parfûmeke giran li xwe kiribûn. Diyar bû ku leşker û biroqratên xwînsar in. Bêyî ku rawestin dest bi meselê kirin. Bi fransî daxwazên xwe gotin.

Pêşniyara wan jî wek ya li Kerkûkê bû. Bi tenê cudahiyeke biçûk hebû. Li Bexdayê bi dehan bankeyên Ewropî hebûn û eger min qebûl bikira wê demildest tiştên pêwîst bi cî bianiyana.

Bi rijd ji min dixwestin ku ez vegerim Rojhilat û li dijî rejîma Îranê şer bikim. Gotin bêyî ku xebera Dr. Qasimlo jê hebe ew dikarin min bi silametî bigihînin herêma Şikakê. Diyar kirin ku ez qebûl bikim şûnve ew dikarin bi awayekî zelaltir li ser çek û teqemeniyên ku wê bên şandin biaxivin wê çêtir bibe.

Piştî ku min got ez dixwazim vegerim Parîsê weke ku li Kerkûkê qewimî, dîsa bi awirên tûj li min nihêrî û got “Tu piştrast î?”. Min jî got: “Erê ez ne piştrast im, ez bibiryar im.” Wî jî got: “Bibore, lê ev der ne rê ye ku her kes di nav erdê me re here her cihê ku dilê wan dixwaze.”

Bi wî awayî em ji hev veqetiyan. Kesê ku ez anîbûm wîllayê xûya bû û ez birim otêla min a li Bexdayê. Roja duyem hê ez li ser taştê bûm hat û got “Emê herin Hewlêrê.” Rabûm min çentê xwe amade kir. Bi terembêla wî me da rê. Piştî çend saetan em gihiştin Hewlêrê. Ji min kirî wê dîsa min li lûkstirîn otêla Hewlêrê ya wê demê bi cî bikin.

Otêl hema bêje vala bû. Gava ez daketim jêrê ku taştê bixwim,yekî ku bi fransî zanibû hat û li ba min rûnişt. Xebatkarên resepsiyonê jê re gotine ku ez bi fransî dizanim. Ew endamê malbateke navdar a Îranî bû ku jê re tê Tabatayî dihate gotin. Hîn dibim ku hemwelatiyê Fransayê ye lê li Swîsreyê dijî.

Got ku ew ji bo here Siwîsreyê derbasî Îraqê bûye û Îraqî li ser wî zextê dikin ku vegere Îranê û malbata xwe ji bo şerê li dijî Xûmeynî qane bike. Lê wî pir meraqa jin û zarokên xwe yên li Swîsreyê dikir û ew dixwest xwe bigihîne wan. Lê nizanibû çi bike.

Min guhdariya wî kir. Ez jî endamê malbateke parvebûyî bûm. Dewleta Çekoslovakyayê xebatên min ên netewî û çalakiyên min ên li dijî Sedam wek sedem nîşan dabûn û ez dersînor kiribûm û jin û kurê min jî li Pragê mabûn. Nedihiştin ew derkevin werin ba min û ne jî dihiştin ez werim ba wan. Min guhdariya wî zilamê birîndar kir. Di wê demê min dest bi gotina fikra di serê xwe de kir:

“Pêşniyareke min heye. Ji bo em balê nekişînin ser xwe, emê kincê xwe li odeyên xwe bihêlin. Emê ji xebatkarên resepsiyonê jî pirsa çûyîna bazarê bikin. Bila bizanibin ku em diçin bazarê. Emê li bazarê cilûbergên netewî yên kurdan bikirin û li xwe bikin. Emê kincên xwe yên Ewropî jî bixin tûrikekî biavêjin û birevin.” Ez bi bersiva wî ya erênî şaşmabûm. Çimkî gotibû hema rabe em herin. Diyar bû ku ew gelekî dirêj hatibû dîlgirtin. Me bi hev re her tiştî da ber çavên xwe.

Em bi hev re çûn bazara li bin Kela Hewlêrê û me tevî şal û şapikan, çi pêwîst bû kirîn. Me li xwe kirin û em derketin. Gava ez hê xwendekar bûm, hînî devoka hevalên Zaxoyî û Dihokî bibûm. Ji kesên bazarê kirî, ez yekî Dihokî me!

Me hewl dabû ku kincên me yên Kurdî bihatir û lûkstir bin. Em yekser şibiyabûn şêniyên wir. Em çûbûn berberekî jî û me porê xwe jî wek şêniyê wê herêmê kur kiribû. Me kincên xwe yên Ewropî avêtin û em reviyan! Em bi pirsê çûn rawestgeheke texsiyan.

Me got em dixwazin herin Dihokê. Em li texsiya şifêrekî Dihokî siwar bûn. Hê em ji bajêr derneketibûn min jê re got bisekine! Şifêr sekinî. Min got: “Em naxwazin herin Dihokê, me bibe Bexdayê! Lê nasnameyên me tunene û em ne Îraqî ne.” Şifêr kurdekî hir bû. Got “Min fêhm kir tu kurdekî Tirkiyê yî û direvî.” Got “Piştî darbeya leşkerîgelek kes direvin. Lê ne mesele ye.” Em çûn derekê. Ew peya bû. Lê piştî demêkê bi awayekî aram vegeriya, hate ba me.

Di destên wî de 2 nasnameyên kevin ên Îraqî hebûn. Navên di nasnameyê de bi me dane jiberkirin. Paseport, nasname û ewraqên me li derdorê derî, di ciyekî zehmet de veşartin û me da rê. Heta em gihiştin Bexdayê belkî 10 caran em di kontrolan re derbas bûn. Li hinek ciyan wî bexşîşdida. Li hinekan diyariyên biçûk yên weke cixare û hwd. Lê axir wî em gihandin Bexdayê! Di ketina bajêr de sekinî û got “Biborin, ez newêrim bikevim bajêr. Polîsên Bexdayê zalim in!”

Nasnameyên Îraqê ji me nestandin. Tevahiya ewraq û paseportên me dane me. Em hembêz kirin û ji me xatir xwest. Riya me diyar bû. Emê biçûna Sefaretxaneya Fransayê. Şofêrê me gelek baldar bû. Li Hewlêrê çenteyên me xistibû tûrikan ku kes pê nizanibe tiştên me ne.

Ez nizanim tu fîlmên James Bond ên li Rojhilata navîn hatibûn kişandin hene yan na, lê min ji fîlmên wî çêtir xwe gihandibû Sefaretxaneya Fransayê ya li Bexdayê. Em ji polîsên Îraqî yên li ber derî jî filitîbûn û em ketibûn hundir.

Yekemîn xebatkarê sefaretxaneyê bi baldarî guhdariya me kir, serxebatkarê xwe ji rewşa me agahdar kir û nimreya telefona xwe jî da min. Ji min rica kir ku ez xwe bigihînim Kendal Nezan. Li hûndir bi qasî saetekê em bi Kendal re ketin têkiliyê. Ji bo ez jî pê re biaxivim, telefon dirêjî min jî kirin.

Min ji Kendal re got ez li Sefaretxaneya Fransayê me û her çiqas mafê min ê rûniştinê li Fransayê hebe jî, ji ber ku ez ne hemwelatiyê Fransayê me, xebatkar nikarin alikariya min bikin. Ji bo ku alîkariya min bikin, divê ew ji wezaretê fermanê wergirin.

Kendal got “Xeman nexwe. Emê çareser bikin. Her çiqas te bûrsa xwe paşve jî dabe tu hê jî jî bûrsiyer î. Herwiha li Fransayê mafê te yê rûniştinê heye. Ezê hema bi Lescot xanimê re biaxivim û emê meselê çareser bikin.” Wî diyar kir ku wê heta nîvê şevê dîsa telefonê min bike. Saet li ser hev dibuhurîn. Li dora 1’ê şevêSerqonsil got: “Bû nîvê şevê. Tu kesî telefon nekir.” Wî got ku ez nikarim li avahiya sefaretxaneyê bimînim. Ez ne welatiyê fransayê me, ewê nekaribin alîkariya min bikin û divê ez ji sefaretxaneyê derkevim.

Camêr diyar kir ku wan ev biryar bi hevkariya peywirdarên Wezareta Derve ya Fransayê girtine. Li ser vê yekê ez matmayî mabûm.

Kendal telefon nekiribû! Li derve jî ji ber rewşa awarte li serê her quncikî milîsên “Caşel şeab” hebûn û derketina derve jî qedexe bû. Eger ez di wê saetê de derketama ezê biketama nav lepên wan. Yanî sefaretxaneyê digot ji we re vî kesî ku xwe spartiye me û hûn çi dikin bikin! Ewlehiya canê min ji bo wan ne mesele bû!

Ew kesên ku vê biryara dayî ango yên ku ez diavêtim kolanên Bexdayê dostên kurdan bûn, mirovhez û medenî bûn! Helbet wê çaxê bazirganiyeke ecêb û mezin a Fransiyan bi Îraqê re hebû û diyar bû ku qaşo mirovheziya wan a derewkî ketibû bin siya bazirganiya wan.
Bêyî ku bersivên pirsên dostên Kendal çi kirin, çi gotin werin dayîn bi awirên weke ku bibêjin “Tu ne xema me yî. Li çareya serê xwe binêre” ez ji bo ber devê şûrê celêd dihatim şandin û ez li kolanên tije tûndûtujî, zext û mirin hatim avêtin.

Îcar wê ewlehiya Îraqê ewqas bi kûbarî ji min re negota: “Vegere ciyê tu jê hatî. Ez êdî li derve bûm. Li ser vê yekê min tevahiya pergala têgihiştin û fikirînê da xebitandinê. Jixwê ji xeynî vê yekê tu tişt di destê min de tunebû.

Di wan demên ku ez li Bexdayê mam de 2 caran ez hatim girtin. Yek ji van ji ber pêşniyara Kendal bû ku wî gotibû: “Here filan derê, ew kurd in!” Ez jî çûbûm, wan çayekê dabûne min, di ber re jî bang li polîsan kiribûn. Hîn min çaya xwe venexwaribû polîs hatibûn û ez biribûm…

Cara duyem jî li otêlekê tiştekî wiha hate serê min; Kendal ji min re gotibû: “Ev nimare, nimareya zilamê Sînemxan Bedirxanê ye. Ew li Bexdayê di peywireke pilebilind de ye.” Min jî telefonî wê nimareyê kiribû. Li resepsiyona otêlê hê ez li benda wê bûm, yekser min dît ku li dewsa wê polîs hatin û ez birim.

Her du caran jî min karibû ji qereqolê birevim! Êdî min fêm kiribû ku ji Parîsê tu xêr ji bo min nîne. Diviyabû min baweriya xwe bi şarezatî û jêhatîbûna xwe bianiya.

Min biryara xwe da û careke din ez çûm bazarê. Li bazara Bexdayê ez gihiştim qaçaxçiyên filistînî. Min bi wan re li hev kir û piştî çolên sedan kîlometreyî ez gihiştim Ûrdinê. Ji bo rizgariya canê xwe heta qurişadawiyê ango her cûre tiştên min ên giranbiha min dabûn qaçaxçiyên filistînî.

Wan ez gihandim otêleke erzan a li kolana Qraliyetê. Sedema hêsantiya revîna ji Iraqê ew bû ku di wan rojan de şerê Iraq û Îranê destpê kiribû û bi deh hezaran pispor, karsaz û karkeran hewla reva ji Îraqê didan.

Ez li Ûrdinê, li kolana ku otêla min le bû, geriyam. Min hewl da ku ez derdorê binasim. Ez çûm ba şîranîfiroşekî. Ji ber ku min bi hêsanî bi mirovan re têkilî datanî dîsa bi hêsanî ez bi wî re jî ketim nav sihbetê. Ez hîn bûm ku xwediyê wir Ermenî ye. Min jê re qala rewşa xwe kir. Wî jî ez bi Ermeniyekî dewlemend re dame naskirin. Wî kesî hîşt ku ez ji ofîsa wî telefonê Kendal bikim.

Gava min bi Kendal re xeber dida Kendal bi axaavtina bi min re şaşû matmayî mabû. Her çiqas wî nexwesta jî, pê aciz bibûya jî fêm kiribû ku ezê zû yan dereng xwe bigihînim Parîsê. Yanî êdî ez ji dojeha Îraqê filitî bûm.

Kendal soz da ku ji bo min 1000 frankî ji hesabê wî Ermeniyê dewlemend re bişîne. Bi rastî jî bi qasî 10 rojan paşê ew pere derbasî hesabê wî zilamî bû. Ez jî di heman demê de bi alîkariya Ermeniyên wir li dermanxaneya doxtorekî Ermenî rojane 4 saetan dixebitîm.

Piştî ku 1000 frank hatibû bi alîkariya dostên min ên Ermenî min bilêteke balafirê peyda kir ku ew jî di ser Şamê re diçû Pragê, di wir re jî derbasî Parîsê dibû. Tevahiya balafiran bi firarên Îraqî û heciyan dagirtî bûn!

Dîsa 2 welatên xeternak li benda min bûn û diviyabû ez di ser wan re derbas bibûma: Sûriye û Çekoslowakya! Wekî din tu çareyên din tunebûn. Ez bi rê ketim û dawiya dawî bi awayekî silamet gihiştim Parîsê…

Mirovê ku min herî zêde meraqa wî dikir Kendal bû! Weke ku serê mehkûmekî bidin ber celad nîvê şevê ez ji sefaretxaneya Fransayê hatibûm derxistin. Gelo wê Kendal ji bo vê yekê çi bigota? Her çi adres dabû min ez li wir rastî polîsan hatibûm û hatibûm girtin. Gelo wê bi çi awayî behsa van meseleyan bikira?

Min weke tedbîr biryar da ku welatê bilêta xwe ya balafirê, nexşerêya balafirê û her tiştên din,Kendal jî di nav ji tu kesî re nebêjim û min negot jî. Axir ez li Parîsê bûm!

Min telefonê Kendal kir û wî jî ji bo hevdîtinê qehweya ku wek ‘Qehweya Nazim Hîkmet’ tê zanîn destnîşan kir. Lê ji dema xwendekariya me ve em nediçûn wê derê.

Çima em nediçûn? Çimkî çepgirên Tirkiyê diçûn wir û sîxûrên ku ew dişopandin jî her tim li wir bûn. Piranî em yan li Cafe Clunny yan jî li Jarden Luxembourga li kolana mala wî, rûdiniştin. Café 150-200 metre ji mala Kendal dûr bû.

Dawiya dawî derengiya şevê me li wir hev dît. Qaşo bi hinekan re civata wî hebûye, loma dereng maye! Serê meha mijdarê bû û li Parîsê hewa gelekî sar bû…

Li ser min tenê çentê min, paseport, notên min û pereyekî hindik hebû. Min çentê xwe danî ser kursiya vala. Ez carê diçûme destavê û dihatim. Em hê jî diaxivîn. Ji ber ku ciyê min ê lêmayînê tunebû, em ber bi mala Kendal a 30 m2’yî ve meşiyan.

Bi qasî 3-4 deqeyan em meşiyan. Piştre min fêhm kir ku çentê min tuneye! Ez kelecanî bûm. Min got: “Min çentê xwe li qehwê ji bîr kir, em vegerin!” Bi lez em vegeriyan. Kendal dîsa xwînsariya xwe ya ku ji ber profesyoneliya wî tê, ji dest neda. Careke din lîstika xwe ya bi zerafeta Fransî lîst ku ew heyranê wê çandê bû!

Di wê saetê de ji me pêve tu kes li qehweyê tunebû. Gava em ji wir veqetiyan jî em kesên dawî bûn li wir. Ji xeynî me tenê du garson hebûn. Lê çi ecêb bû ku çentê min ne li ciyê xwe bû. kesên em dişopandin kî bûn? Kê zanibû ku ez û Kendal emê li wir hev bibînin?

Tevahiya bermahiyên serpêhatiya min, paseporta min a ku min ji Bexdayê standibû, nasnameya min, qerta min a doxtoriyê û nîşeyên min ên rojane tev winda bibûn! Heştmehên li rojhilat, tunebûna derman û pêdiviyên tibbî, birîndar û raçavên min ên zehmetiyên gelê min û gelek bûyerên din li ser min bandoreke mezin çêkiribûn. Ez ne başbûm. Ji ber xayisî, westandin û hêrisiyê piştî vegera ji destavê min qet şik nekiribû ku ez li çendeyê xwe yê ser kursiyê binêrim. Tiştên di heşt mehan de hatin serê min, min ji Kendal re digotin û wî jî bersiva min dida. Min hebûna çenteyê xwe ji bîr kiribû.

Min ji xwe re digot: “Gava ez çûm destavê Kendal li vir bû. Gelo ew çente çawa winda bû? Ma pêkan bû ku tu kes li ber çavê wî çênte hilde û here?“ Çimkî li qehwê tu kes tunebû. Bê çente em ber bi mala Kendal ve meşiyan. Ez ji ber wendabûna tevahiya not, desthet û nivîsarên xwe jî gelekî aciz bibûm û li ber xwe diketim. Qet ne aram bûm…

Ezê îşev li mala wî bimama. Madem emê îşev li mala wî bimna, naxwe çima em li qehweya nêzikî mala wî rûneniştin û em çûn qehweya dûrtir? Berê bi dehan car em li qehweya nêzikî mala wî rûniştibûn.

Westa heştmehan, êşa di rêwitiyê de û bi ser de jî wendabûna destxetên min ez nekirim xew. Roja din bêyî ku ez westa xwe bidim ez ji xew rabûm. Me careke din behsa çêntê kir û ez hîn bûm ku kurxalê min Raûf Dûrsûn li wê qehwê bi awayekî part-tîme ango demdemî kar dike.

Bi vê agahiyê ez hêvîdar bûm ku ez tiştên xwe yên winda bibînim. Min telefonê wî kir. Me hev dît û em tev çûn wê qehwê û me pirsa çenta min kir. Wî garsonên li wir ji berê ve nas dikirin.

Ew hevalên wî bûn. Raûf ji wan re got ew merivên hev in û çente jî pir giring e. Ew pê bawer bû ku eger wan xortan çente bidîtana wê yekser teslîmê min bikirana.

Li gorî Raûf, ew xort mirovên ewle bûn, hevalê wî bûn û di navbera wan de heta niha tiştekî wisa qet neqewimiye. Lê gelo kê ji bo çi çentê min dizî an jî kir ku were dizîn? Ji bo çi?

Ez di dojehan re derbas bibûm. Gelek caran bi mirinê re rûbirû mabûm û gihiştibûm Parîsê. Li parîsê agahî û belgeyên min hatibûn dizîn û ez pê ketibûm! Nepêkan bû ez ji T.C’yê paseportê bistînim û nepêkan bû ez notên di rojnivîska xwe de yek bi yek bi bîr bînim.

Ez bê paseport mabûm. Kendal salek berê ji min re çê-neçê paseporteke “sexte” derxistibû. Bi “kêfxweşî” digot: “Nepêkan e careke din ji min re paseportek were çêkirin, ew derî hatiye girtin!”

Gava ez derbasî Kurdistanê bibûm min tevahiya alavên li mala xwe ya Parîsê belav kiribûn. Heta bêje alavên xwe yên taybet jî min dabûn merivên xwe. Piştî heştmehan ez ji qada şer vegeriyabûm. Êdî ne alavên min, ne jî maleke min hebû. Weke ku li devera me tê gotin ez tiqûtazî li kolanên Parîsê mabûm! Min xwe sipastibû “wî” kesî ku xwînna me yek bû!

Salek berê gava ez ji Çekoslowakyayê hatim Parîsê Kendal gelekî hewl dabû. Lê niha tu nîşaneyên vê yekê di Kendal de xûya nedibûn! Ecêb bû! Gelo sedemên vê yekê çi bûn? Min çi kiribû? Ez yekî sûcdar bûm? Xetayê min çi bû? Gelo sedema aforozkirina min çi bû?

Min rûyê xwe li tevahiya derfetên xwe ba dabû ku ez tevî gelê xwe bim, birînên wan derman bikim û nehêlim mirin pêk werin çûbûm Rojhilatê Kurdistanê.

Ji ber ku balafira min dereng mabû ez li balafirgehê hînê hinek agahiyên ku “divê ez hîn nebim” bibûm, hin rêwiyên ku divê ez bi wan nehesim, hesiyabûm. Ez hînê hinek “sir”an bibûm ku dihatin vaşartin.

Ez wekî merivekî Kendal hînê hinek agahiyan bibûm ku divê ez hîn nebûma. Êdî ez şahid bûm. Sedema vê helwesta Kendal ev bû…

Roja ezê ji Brûkselê derbasî Kurdistanê bibûma, Kendal jî digel Mihemed Emîn Bozarslan û Huseynî wê li ser navê Qasimlo biçûna ji Qedafî pere bixwestana. Ewê jî ji Brûkselê bifiriyana Lîbyayê.

Ew ditirsiya ku ez vê agahiyê bigihînim Qasimlo. Wî nedixwest ev çûyîn were zanîn. Min zanibû ku bi saya Îstixbarata Seddam ew di ser Bexdayê re diçe tê Îranê û gelek tiştên din. Ji ber van zanyariyan, ez ji bo Kendal bibûm “kesekî xeternak!”

Çente firiya bû! Ciyê min ê mayînê jî tunebû û pereyên min jî tunebûn. Kendal bêdil kir ku ez li mala xwîşka wî Nezîhayê ya li Rue Pigalle’ê bimînim. Ew mala me hemûyan bû. Yanî gelek kurdên li parîsê hema hema her roj dihatin wir. Li wê malê telefon jî hebû. Me bi saya wê telefonê xeber dida. Her kesekî bixwesta dikaribû ji wir xwe bigihanda me û me jî xwe bigihanda wan. Şifêrên erebeyên ku me ji bo şaredariya Diyarbekirê amede kiribûn, dîsa li malê mabûn.

Endamên malbatê dizanibûn ku ez li wê malê dimînim. Gava ez li wir bûm birayê min ê delal telefonî min kiribû. Zilamê Nezîheyê Îsmet û gelek kesên diçûn dihatin wir jî merivê me bûn. Nezîhe dûvûdirêj bi Kekê min re axivîbû û jê re gotibû bila êvarê telefon bike. Wê çaxê teqez ezê li malê bûma.

Piştî wan rojên zehmet, êşû gelek tiştên din dawiya dawî min xebereke xêrê bihîstibû. Kekê min ji Rojhilatê Kurdistanê vegeriyabû. Ji aliyê 12 cûntaya 12’ê îlonê ve nehatibû girtin û nehatibû kuştin. Her du kurên malbata me, em her du bira jî sax bûn. Gava wê şevê bi wî dengê xwe yê tenik û jidil bi min re axivî rojê li taritiyên dilê min xist! Wî ronahiya xwe û pê re jî enerjî û hêza jiyanê dida min.

Piştî sihbeteke çend deqeyî diyar kir ku piştî darbeyê wî fêm kiriye ku wê were girtin û bi saya dostên xwe derbasî Sûriyê bûye û di wir re jî di ser Libnanê re çûye Romayê. Ez bi vê yekê pir kêfxweşbûm. Roja ez ji Ûrdinê daketim balafirgeha Şamê ew jî ji Şamê derbasî Libnanê bûye. Bi stûxwarî ez neçar mam ku qala rewşa xwe bikim. Min jê re eşkere kir ku demeke berê ez gihiştime Parîsê. Şeva ez hatime min û Kendal me hev dîtiye û wê şevê çente, paseport û gelek tiştên min ên ku pê ez bikarim xwe pê qane bikim wenda bûne. Ez gelekî di rewşeke xerab de me û ji ber ku bêpere jî mame ez li odeyeke mala Nezîheyê dimînim.

Tevî ku min gelekî dixwest li Romayê herim ba wî jî, ji ber gelek gelek sedeman min nedikarî herim û min ev yek bi dengekî bi êşjê re rave kir.

Ji bo ku li ber xwe nekeve û xwe neçar hîs neke min got ezê yekser bi Kendal re biaxivim û ji bo rewşa wî li çareyan bigerim. Guhdariya min kir û bi gotinên min qane bû.

Gava em bi hev re diaxivîn, dûr an nêzik em her tim xwedî rêgez û prensîb bûn. Ez ewqas di rewşeke xirab de bûm ku êdî qurişbi min re nemabû. Li ser min tu nasname tunebûn û min nedikarî derkevim derveyî Fransayê.

Ji ber rewşa ez ketibûmê Kendal jî ne Kendalê berê bû. Kendal careke din tevahiya deriyan li rûyê min girtibûn! Her çiqas sedem ne ez jî bim, min xwe avêtibû bextê wî! Wî bi rewşa min zanibû û bi vê yekê, zilmê li min dikir, rewşa min ji bo ku zilmê li min bike bi kar dianî.Ez pê dieciqandim û bi vê yekê şad dibû!

Kendal derengiya şevê hat. Min gotê Kekê min Erdînç bi derfetên xwe, xwe gihandiye Romayê. Min jê pirsî ka divê çi were kirin. Wî yekser Erdînç bi tolaziyê tawanbar kir û got ne rast e ku Erdînç çar zarokên xwe, dê û bavê xwe, karê xwe û miwekîlên xwe berde û were Romayê û lê zêde kir û got tiştê ku Erdînç kiriye pê nakeve û ev bêberpirsiyariya Erdînç bixwe ye.

Ez bi van gotinên Kendal di şûna xwe de cemidîîm û matmayî mam. Min xwest bêjimê li Tirkiyê rewşa awarte heye, rêvebiriya leşkerî heye. Lê hîn min hevoka xwe bi dawî nekiribû, wî gotina min birî û got: “Wê cûnta çi pê bike? Ew ne di nav tu rêxistinên siyasî de ye.” Bi gelek gotinên tawanbar axaftina xwe berdewam kir.

Nirxandin û gotinên wî gelekî nexweşbûn. Weke ku ew bersiva awirên min ên ku dibêjin te hay ji xwe heye bibersivîne dengê xwe bilindtir dikir, têr axivî û xwe rihet kir. Got ez ji bo wî tiştînakim û rabû çû.

Hê êşek neqediyabû felekê êşeke din li min zêde kiribû. Hêjayê birayê min, bi derfetên xwe ewqas sînor derbas kiribû û hatibû Romayê. Ew di rewşeke nebaşde bû. Nasname û pereyê min jî tunebûn û ji ber vê rewşê min jî nikaribû ku xwe bigihînim wî.

Wî destê xwe yê biratiyê di her rewşa min a xerab de gihandibû min. Lê îro rewşa wî xirab bû û min nikarimbû destê xwe yê biratiyê bigihînim wî. Êşa vê carê ji tevahiya êşên min ên li Îraq, Îran û Ûrdinê mezintir bû.

Roja din ez heta saeta ku wê wî telefon bikira her li derve geriyam. Dinya di ser min de hilweşiyabû. Her ku saeta telefona wî nêzik dibû pêşçavên min bêhtir reşdibûn. Vê reşahiyê tevahiya bedena min bêhtir dagir dikir.

Weke rihê candarekî ji bedena wî hatibe qutkirin ez jî bi wî awayî ber bi mala Nezîheyê ve meşiyam. Ez çûm li ser telefonê sekinîm û li benda telefona wî mam. Di wê rewşê de min dît ku kesên nêzikî Kendal in ji vê rewşê çêjeke ecêb werdigirin. Ji ber vê kêfa wan êşa min girantir bû û ez bê hemdî xwe li ber telefonê ketim xwarê.
Rewşa xerab a mirovekî çima wisa kêfê dide hinekên din? Çima bêderfetî û têkçûnên psîkolojîk hinekan kêfxweşdike? Bi ser ve jî ew ên ku kêfxweşdibin ku merivên te bin wê meriv çi navî li vê rewşê bike? Di bingehên vê yekê de çi qewimîn, çi rabirdû hene?

Gava telefon lêket tu bersivên min ên erênî ji bo wî dengê tenik ê kekê min ê delal tunebûn. Nizanim min çawa jê re got: “Kendal dibêje bila vegere mala xwe!” Wî got: “Ma ji min re nikare paseportê bibîne? Erê min fêm kir.” Bi awayekî dijwar telefonê girt.

Ez wek birayekî ji ber vê rewşê ji miriyan xerabtir bibûm. Min çiqas xwestibû ku li dewsa wan gotinan bêjimê bila ez bimirima. Ya Reb te çi anî serê min! Te ez kirim çi halî!

Ez çawa ketibûm vê rewşa neçar? Min çawa postê neçariyê li xwe kiribû? Heta wî temenî da ku ez nekevim rewşa neçariyê min her tişt kiribû. Lê di wê kêliyê de dest û lingên min bi ber hev ketibûn û devê min jî hatibû girtin. Tu derfetên ku ez bikaribim bi kar bînim tunebûn. Di wê demê de min fêm kir ku min êdî egîdê xwe wenda kiriye. Janeke kûr bi min girt. Xemgîniyê tevahiya bedena min dagir kiribû.

Min di wê demê de nikaribû bersivên pêwîst ên ji bo biratiyê, dostaniyê, rêhevaltiyê di wê rewşa lezgîn de bidim. Min nikaribû destê biratiyê dirêjî wî bikim. Ez di nava neçariyeke bê însaf a ku “hinekan” ez xistimê de bûm.

 

Tevî ku min nikaribû meseleyên xwe çareser bikim, min nikaribû xwe bigihanda kekê xwe jî. Min nikaribû jê re derdoreke ku ji bo canê wî ewle be ava bikim. Min nikaribû jê re bêjim “Were, bimîne. Ezê çi pêwîst be bikim.”

Erdînç biryara xwe dabû. Roja din bi yekemîn balafira ku ji Romayê diçû Stenbolê bi wê paseporta sexte çûbû wê metropola di bin desthilatiya cûntayê de. Lewra ji aliyê merivê xwe yê li Parîsê, ji aliyê wî otorîteyê pîroz ve nehatibû xwestin. Destê dostaniyê yê ku di wê demê de diviya, destê serqorî û parastinê negihiştibû wî. Berevajiya pêdiviyan ew bi tolaziyê hatibû tometbarkirin û ji bo çerxên şikencexaneyên 12ê îlonê yên ku gelek can standibû hatibû şandin.

Digel hebûna rewşa awarte di kontrola yekem de nehatibû girtin. Piştî avêtina paseporta sexte bi otobûsekê derbasî Diyarbekirê bibû û ji wir jî çûbû Batmanê. Piştre hatibû girtin. Ew bi rojan rastî îşkenceyên cûrbicûr ên îşkencekarên 12’ê îlonê hatibû. Ji bo ku kesayeta wî têk here û şopên mayînde bimînin her cûre zilm ji aliyê zaliman ve hatibû kirin.

Parêzer Şerafettin Kaya ku ew û Erdînç bi hev re li heman bûroyê dixebitîn ji min re gotibû: “Danişîna min hebû. Tu parêzerên ku min biparêzin nemabûn. Ez derxistim dadgehê. Min dît Erdînç jî li wir e û ji bo ku ez wekaletnameyê îmze bikim dirêjî min kir. Min îmze kir û ew bû parêzerê min. Porê wî bi 3 nimreyî hatibû kurkirin. Min fêm kir ku ew nû ji îşkenceyê hatiye derxistin. Erdînç ew bû.

Ji ber çûn û hatina ji Romayê û şikenceyên ku lê hatî kirin cama tenik a di navbera me de ku me herduyan jî bi baldarî ew diparast, êdî şikestibû. Ji ber wê cama şikestî êdî tevahiya dinyaya wî ya nirxan jî têk çûbû.

Qebûlnebûna wî ya bo Fransayê, dirêjnebûna destê alîkariyê yê ji derbasbûna Fransayê, nirxandinên xelet, hevokên darizîner, neçarbûna vegerê, binçavbûn, îşkenceyên giran û wek encamên tevahiya van bûyeran: êşû têkçûnên kûr… Erê ev tev hatibûn serê kekê min…

Nirxên weke biratî, dostanî û rêhevaltî û gelekên din pîroz ên ku me pê bawer dikirin êdî ne ew nirxên berê bûn ku me ji bo wan canê xwe dida. Wisa lê hatibû kirin. Ew bibû weke aveke herikî ku êdî nikaribû paşve vegere. Ew aveke wisa bû ku ji rûbarê dûr ketibû. Hatibû dûrxistin. Di salên pêşde her min çi kiribe jî êdî Erdînç ne Erdînçê berê bû. Neikaribû bibe Erdînçê berê. Fanosa bi sihr êdî şikestibû û nikaribû weke berê şewqa xwe bide dora xwe.

Binçavkirina bi mehan û îşkenceyên cûr bi cûr têrî cûntayê nekiribûn û xwestibûn ku mafê wî yê parêzeriyê jî ji dest bigirin. Ji aliyê rûhî ve ew êşandibûn û qulqulî kiribûn rihê wî. Îcar jî dixwestin wî birçî bihêlin. Doz heta dadgeha bilind çûbû. Ji bo ku biryar ji aliyê dadgeha bilind ve were têkbirin pêdivî bi bertîleke pir zêde hebû.

Ji ber helwesta Kendal Nezan a li dijî kekê min, min biryar da ku ez ji Kendal jî, ji Fransayê jî dûr bikevim û ez ji Fransayê derketim. Ez derbasî Almanyayê bûm. Hînî zimanekî nû bûm û min li wir jiyana xwe berdewam kir. Wan çaxan jî hîn derfetên min ên aborî pir ne başbûn. Çimkî min ji nû ve dest bi jiyanê kiribû an “hinekan” ev yek bi min dabûn kirin.

Ez careke din zewicîbûm. Hevjîna min jî bû kefîl û krêdiya herî mezin a ku bankê dikaribû bide, min kişand. Min xwest ku ez wî pereyî ji kekê xwe re bişînim û ew jî pê bikaribe bertîla ku dihat xwestin bide dadgeran. Min kir nekir. Wî qebûl nekir. Êdî ew cam şikestibû. Êdî tu zemqan nikaribû kûreya bi efsûn a ku hatibû şikandin weke berê bibiriqîne…

Erdînç ji tevahiya serpêhatiyên xweşik digirt. Ji ber wan tiştên bi serê wî ve anîn, şikdar bibû. Bi tu kesî bawer nedikir. Ji xwe re hevalekî nû dîtibû. Dostekî nû peyda kiribû. Hogirê wî alkol bû. Ew ji mirovan dûr ket. Xwe ji her kesî re girt. Heta ku dostê wî yê nû ew ji nav me bir her tim tenêtiya xwe bi wî re parve kir. Jê re behsa derd û kulên xwe dikir. Çawa ku ew ji her dostê xwe re ji dil û can bû. Ji dostê xwe yê nû re jî wisa bû. Nedikarî wî biterikîne. Digel tevahiya hewlên min wî nedikarî dest ji alkolê berde.

Ew kekê min bû û yek ji nimûneyên egîdiyê yê Farqîn û Diyarbekirê bû. Ew egîdê ji aliyê mirovên ku herî zêde wî pê bawer dikirin ve, gava hîn ew dijî hatibû kuştin. Wan di demên wî yên herî xirab de destên xwe dirêjêî wî nekiribûn û ew di çembera îşkenceyan ya zilm û zoriyan de hiştibûn. Wan ihtimala zindanên Diyarbekir û Batmanê ji bo wî ji holê ranekiribûn. Wan bi vî awayî ew bi saxî kuştibûn. Min weke doxtorekî hîn gava ku ew sax bû xetereya mirinê di bedena wî de dîtibû.

Belê; kekê min, birayê min, mêrxasê min, Erdînçê min ji ber pençeşêra alkolê, sala 2014’ê bi awayekî şênber xatirê xwe ji me xwest û çû ser dilovaniya xwe…