Yekta Uzunoglu
Yekta Uzunoğlu, ango Yekta Geylanî, bijîşk, wergêr û peyamnêrê kurd e ku di sala 1953an de li Farqîna Diyarbekirê hatiyê dinyayê.
Di sala 1971ê de diçe Parîsê. Bi bûrsa rewşenbîrê kurd Kamûran Alî Bedirxan Beg di navbera salên 1972 -1979an li Pragê di Zanîngeha Karl da beşa pizîşkîyê dixwîne. Dema ku Çekoslovakya ji alîyê Pakta Artêşa Varşovayê va tê dagirkirin di berxwedanê dibe çalakger û aktivîst.
Di sala 1975an da Yekta Uzunopğlu û pêşeweyê Partîya Jîyana Azadîya Kurd PJAK ê Hecî Ehmedî bi ser konsolsoxaneya Swêde de digrin. Greva birçîbûnê organîze dikin. Di dewra Gûstav Hûsakê Stanîlîst da xwendakarên kurd radestî Sadam dikin. “Swêd welatekî bealîyê”
Dr. Yekta Uzunoğlu bi navebeynakarîya çapxaneya Araratê ya neqanûnî/ilegal nivîsên xwe û yê Dr.Joyce Blaû, bi zimanên cûda, cüda çap dike. Çapxana Araratê yekem çapxana kurdî ye li Ewrûpa.
Dr. Yekta Uzunoğlu di dema ku li koleja pizîşkîyê dixwîne, xortekî li dijî komînzmê ye.Di wê dewrê da bi Serokê Komara Çekyayê Vaclav Havel ra di nava rêxistina 77an de cîh digre û wê demê di nava çalakîyên sîyasî de ye. Dema ku Vaclav Havel tê girtin, Dr. Yekta Uzunoğlu jî sirgûn dikin.
Herwiha piştre Dr. Yekta Uzunoğlu li Parîsê bicîh dibe. 1982an lîsansa bilind û mastirê li ser nexweşîyên hundirîn dike.
Bi Wezîrê berê yê Karên Derveyî yê Fransayê Bernard Kouchner û bi komek hevalan ra Rêxistina Pizîşkên Sînornenas ava dike. Hukumeta Fransayê Dr, Yekta Uzunoğlu laîqê Bûrsa Enstitûya Pasteûr dibîne. Dr. Yekta Uzunoğlu piştî 5 mehan pîspor/ îhtîsasê, bi nameyekî spasdarîya xwe ji hukumeta Fransayê ra dişîne û burs û hemû derfetên ku hukumeta Fransayê bo afiran di bû lê vedigerîne. Dr. Yekta Uzunoğlu, tevî hevalên xwe Doktorên Sînonernenas diçe Îranê, ji bo alîkarîya şervanên Rojhilatê Kurdîstanê. Nexweşxaneyên sahra ava dike.
Dr. Yekta Uzunoğlu hemhelatîyê Tirkîyê bû. Ji ber parastina mafê mirovan û alîkariya înasanî ya kurdan û mirovan di sala 1987 ê ji hemwelatîya Tirkîyê tê avêtin. Li Almanyayê xwedîyê mafê statû ya penaberîrîyê ye. Di 1983an Enstîtûya Kurdî ya Parîsê ava kirîye. 1983 -1988 âvakar û rêveberîya Enstîtûya Kurdî ya Bonnê kirîye. Herwiha Dr. Yekta Uzunoğlu di dema xwenkarîyê da mecbûr dimîne çend welatan diguherîne.
Dr. Yekta Uzunoğlu, bi 10 zimanan bi awayekî herikî diaxive. Piştî têkçûyina komînîzmê vedigerî Pragê. 1990î li Çekoslovak ya 17 şîrketan ava dike. Sala 1994an dewleta kûr ya Çek û Tirk Dr. Yekta Uzunoğlu tûşî problem û arîşeyan dikîn. Herwisa di sala 1994an de rastî êrîşên hemwelatîyên Tirkîyê tê. Li Çekoslovakyayê kesên hemwelatîyên Tirkîyê yên bi nasnameyên sexte dijîn êrîşî Dr. Yekta Uzunoğlu dikin. Di êrîşê da bi zindî difilite.
Bihevkarîya kesên neqanûnî/illegal ji alîyê polîsên Çekê tê girtin. Dr. Yekta Uzunoğlu ji 13ê ilona 1994an heta- 1997an di zîndane da dimîne. Rêxistina Efûyê ya Navndewletî aşkere dike ku Dr. Yekta Uzunoğlu bi awayekî dadmendî nehatîye darizandin û careke din doza lêpîrsînê dike.
Di sala 2007an de Serokkomarê Çekya Vaclav Havel, xwedîyê xelata Osakarê Zdenek Sverak û 160 şexsîyetên navdar ji bo destek dayîna tekoşîna Dr. Yekta Uzunoğlu dest bi greva birçîbûnê dikin.
Dozên dewleta kûr a Çekya li ser Dr. Yekta Uzunoğlu berdewam dikin. Tiştekî ku Dr. Yekta Uzunoğlu bê tewanbarkirin nayê ditîn û di 31 tîrmeha 2007an de dosya Dr. Yekta Uzunoğlu paqij derdikeve. Dr. Yekta Uzunoğlu, dema di zîndanê de ye, gelek mûameleyên xirab tê û zerarê dibine. 56 dozên hiqûqî derbarê berpirsan de vedike. Dozên tazmînatê di sala 2010an de bi dawî dibin.
Dr. Yekta Uzunoğlu di dîroka hiqûqa Komara Çekya da tazmînata herî mezin bidest dixe.Perê ku ji dewleta Çek wek tazminat distîne dide xwendekarên Kurd û wan li Çekya dide xwedninê. Ji ber cesartê Xeleta 77 ya herî bi prestîj (Frantîsek Krîegel) di 2006an yêkemîn kesê bîyanî bidest dixe. Ên kû komara dewleta kûr ya Çekya bi xwe dane jîyandin, di pirtûka bi navê ÎFADE da çapkiriye. Dr. Yekta Uzunoğlu 21. 1. 2015an de di mala xwe da rastî êrîşa kuştinê hatîye. Lê bi zindî filîtîye. Kujer bi alîyê rêxistineke ku dixwazin Dr. Yekta Uzunoğlu bikujin hatîye organîzekirin. Doz hîna berdewam dike.
Nivîsên ji bo dewleta kûr û nivîsên medyayê di bi ziamnên cuda cuda di 2017an di pirtûka bi navê “Hespê Troya yê îslamîstan di Komara Çek “ de da kom kirîye û bi zimanê Çekî hatîye weşandin.
Dr. Yekta Uzunoğlu hemwelatîyê Almanyayê bavê du keçan e, 3 zarokên wî hene.
Li Pragê li Komara Çekya dijî.
Bi tevahî 40 pirtûkan nivîsîye,wergerandîye û weşandîye.
یهكتا ئوزونۆلو
یهكتا ئوزونۆلو (كوردسه: یهكتا گهیلانی) (د.1953, فارقین / ئامهد (كوردسه: فارقن / ههڤتخووب ئە), باكورێ كوردستانێ), بژیشك, نڤیسكار, وهرگێر و كارسازهكا. هو ل پاریسێ د 1971. ئوزونۆğلو دهرمان خوهندهكارێ زانینگهها جهارلهس ل پراگێ د ناڤبهرا 1972 و 1979 ده ب بوورس ژ بهدرهان خوهندیه. ژ سالا 1968 ههتا سالا 1979 ئەو چالاكڤانێ د بهرخوهدانا ل دژی داگیركرنا ژ ئالیێ وارساو عوردیێن پۆگۆست یێن ل چهكۆسلۆڤاكیا بوو. گوستáڤ هوسáك ل چهكۆسلۆڤاكیا دهست ب تهسلیم خوهندهكارێن كورد یێن ل باشوورێ كوردستانێ (یراقێ) ل دژی سهدام هوسێن ل راقێ د سالا 1975 ژ ئالیێ سوودگرتنا ژ بالیۆزخانهیا سوێدێ ل پراگێ (سوێد كو وهلاتهكی بێ ئالی, ژ بۆ كو ل دژ-رهژیمێ تهوانبار). ئوزونۆگلو یهك ژ ههر دو خوهندهكارێن كورد ئێن كو ب رێخستن ب گرهڤا برچیبوونێ یا كو ژ ئالیێ بالیۆزخانهیا ئە. ل ئالیێ دن, سهرۆكێ پارتیا ژیانا ئازاد (كوردسه: پارتیا ژیانا ئازاد ئا كوردستانێ), ئیرۆ وهكه پژاكعێ تێ زانین, هاجی ئەهمهدی, سهرۆكێ (دهپعێ ئالی ییگیت) ئە. د دهما خهباتا خوه یا د 1976 ده, ئەو ب نڤیسێن خوه ب خوه د “اگری (اگری)”, كو یهكهمین وهشانخانهیهكه كورد ل ئەورۆپایێ, كو ئەو د رێیهكه قاچاخ ل پراگێ ئاڤا نڤیسی. ژۆیجه بلاو كار د زمانێن جودا تێ وهشاندن. یهكتا ل كۆمونیست چهكۆسلۆڤاكیا وهكی جوانێن دژ-كۆمونیست د دهما پهروهرده پزیشكی ل زانینگهها جهارلهس, پراگوه دژیان. د وێ دهمێ ده, ڤاجلاڤ هاڤهل, كو دێ ببه یهكهم سهرۆكێ كۆمارا جزهجه یه, د خهباتا خوه یا سیاسی یا رێخستنێ ده ب ناڤێ “هارتا 77” ببن. د دهما گرتنا هاڤهل ده, د سالا 1979 ده ئەو ب خوه ژی ژ ئەلمانیایێ هات. ڤه ل پاریسێ, ل پاریسێ كو د سالا 1982-ماستهر ل سهر “نهخوهشیێن ناڤخوهیی یه” قهداند. بهرنارد كۆوجهنهر, وهزیرێ دهرڤه یێ بهرێ و چهند ههڤالێن خوه, ب ههڤ ره ب فرهنجه د عرێخستنا بژیشكێن بێ سینۆرع بهشدار بوون. وزونۆگلو هێژا یێن “د لیتهراتوورا رهسهارجه” ل ئەنستیتویا پاستهور رێز ژ ئالیێ هكوومهتا فرهنجه بوو. د مهها پێنجێ یێ / سجهۆلارسهپ خوه و هكوومهتا وی نامهیهك ژ رعازیبűن دایه. وی ب دلخوازی ب “بژیشكێن بێ سینۆر” ژ دامهزرێنهرێن وی بوون و ژ بۆ ئەاستهرن كوردستان, چوو ژ بۆ ئالیكاریا ئەاست كوردستان (رانان كوردس), كو د وێ دهمێ ده ل دژی كۆمارا ئیسلامی یا ئیرانێ سهركێشی كرن و برن دامهزراندنا گهلهك نهخوهشخانه قادا ههنه. ئەو ههموهلاتیێ كۆمارا تركیهیێ ده یه. ئەو ژ كۆمارا تركیهیێ ده, د سالا 1981 ده ژ بهر خزمهتا مرۆڤان خوه و پاراستنا مافێن مرۆڤان ژ بۆ ئەندامێن نهتهوهیا خوه هات ئاڤێتن. ل ئالمانیایێ, ئەو ئا پهناخواز مافێ پهنابهریا سیاسی بوو. ل سالا 1983 ئەو یهك ژ هیمدارێن ئەنستیتویا كوردی یا پاریسێ (نستتوت كورده ده پارس) بوو. ئەو ژی ئاڤا ژ ئەنستیتویا كوردی ل بۆننێ (كوردسجههس نستتوت), كو ئەو ل كو رێڤهبهریا خوه ژ 1983 ههتا 1988. د قۆناخێن هینبوونێ یا ناڤبۆری ده ئەو وهلاتێن گوههراند چهند جاران و ئەو دپهیڤه, 10 زمانان ههركبار. تهه “شۆرهشا ڤهلڤهت” (شۆرهشا بیراگشتی كو ل چهكۆسلۆڤاكیا, 17 نۆڤهمبهر-29 بهرفانبار 1989. شكاند ئەنجاما ڤێ چالاكیێ ده, كو هكوومهتا كۆمونیست ده بهلاڤ بوو) و ڤهدگهره پراگوه. د سالا 1990, وی ژ چهكۆسلۆڤاكیایێ, كو ئەو ل كو هاتیه ئاڤاكرن 17 كۆمپانیێن بازرگانی ڤهگهریا. ژ سالا 1994, ئەو دهست ب پرسگرێكێن جدی ب “دهولهتا كوور جزهجه”. ل كۆمارا جزهجه د سالا 1994 ده, ژ ههموهلاتیێن ترك كو راهشتیه ناسنامهیا سهخته ژ ئالیێ چهكداران ئێریش هات كرن. ئەو ب دهستێ نۆكهرێن كهسێن قاچاخ ل دهزگهها پۆلیسان جزهجه گرتن. ئوزونۆگلو هات گرتن و ئیشكهنجه ل سهر 13 ئیلۆنێ ده, 1994. د ناڤبهرا 1994 و 1997 ده ئەو د گرتیگههێ ده ما. ئا (امنهستی نتهرناتۆنال) كو دخوازه دهست ب لێپرسینێ ژی ب ئانینا ژ بۆ د رۆژهڤێ ده كو تێ خوهستن نه وهكههڤ. د سالا 2007 ده, جزهجه سهرۆكێ ڤاجلاڤ هاڤهل, كو ههژمارا 160-هندام یێن.عوسجار-سهركهفتنا زدهنهك سڤهراك, ئە ژی ل سهر گرهڤا برچیبوونێ یا ژ بۆ پشتگریا شهر قانوونی وی. تهه ده دۆز تێ ڤهكرن ژ ئالیێ “دهولهتا كوور جزهجه” بهردهوام د دادگههێ ده ل سهر تیرمهه 31, 2007 بێ خلاسكرن, ژ بهر كو تو دهلیلێن كو ل دژی تاوانبار ههنه. پشتی 13 سالان ژ تێكۆشینا هقووقی, كو سبات كر كو ههموو تهوانباریێن ل دژی كهسهكی بنگههن. ئەو د ههرامیێ ده 56 نموونهیێن ژ بۆ شهر, ژ تهداویا وی ل گرتیگههێ دیت, و زرارێ ده ئەو د دهما گرتنا خوه ده داربه ڤهدكه. تهه داوایێن كو دۆز ب وێ ژ ئالیێ مای 2010. ههری بلند و زرارا ل سهر قانوونا جزهجه ستاندیه ب پێویستیی به. ئەو یهكهم بیانی ژ بۆ وهرگرتنا خهلاتا فراتسهك فرهگهل, خهلاتێن ههری خوهدی پرهستیژ ئێن ب وهلاتێ كۆمارا چهكی وهك هارتا 77 ژ بۆ جهسارهتا مهدهنی وی (2006) بهلاڤ بوو. “دهولهتا كوور جزهجه” بهرههڤ دكه و دوهشینه, د پرتووكا خوه “رامان”, كو ئەو ب خوه بژین. ل سهر 21.1.2015, ئەو ل مالێ ژ ئالیێ كهسهكی كو ژ ئالیێ هێزا رێخستنكری كو وی بكوژن كرن. ئەو فلتی و ئەڤ ئێریش و دۆزا ئە هێ ژی ددۆمن. بابهتێن ل سهر “دهولهتا كوور یا جزهجه” ل زمانێن جودا دێ د سالا 2017 ده هاتن كۆمكرن و د پرتووكێ ده, “یسلامیستێن ترۆژان هۆرسه د جزهجه ده” وهشاند. یهكتا ههموهلاتیێ ئالمانیا یه. ئەو خوهدی سێ زارۆكان ئە. ئەو ل پراگێ, جزهجه رهپوبلج دژی. ئوزونۆگلو نڤیسین هاتیه و ب گشتی ژ 40 پرتووكان دكن. پشتره, د 1996 ده, برێز ئوزونۆğلو قهبوول ههموهلاتی ژی, تهڤی كو هین ژی د زندانێ. د دهما دادگههكرنێ ده بهرسڤداینێ ده, ئەو ژی نیشان دا كو “گöكسهل.عوتان” ناسنامهیا سهخته بوو و كو پاسپۆرتا سهخته ل كو نامه ژ بۆ قهت نهبه 25 سالان هاتنه بكارانین. “گöكسهل” ئیتیراف ل دادگههێ, كو ناڤێ وی راست ئە “گوركان گöنهن”. ل گۆری وهزارهتا ناڤخوهیی لێپرسینهكێ, گöنهن هاتیه ئا ئاژان دهمدرێژ یێن نهسابت كۆمونیست بوو و پشتی شۆرهشا ڤهلڤهت وهك ئاژان ژ بۆ جپت ده خهبتی. هۆراك, پۆلیس سهرهكه كو دۆزگهر ژ برێز ئوزونۆğلو. ا ڤهرسۆن داوی یا دۆزێ, د راستیا خوه ده ئەو ئەینی وهك یهك رهد كر د سالا 1995, ل سهر 18. ژانواری 2000. دۆز هاته د چلهیا 2003 ده, بهلاش هقووقا تركیهیێ, كو د پهی ره ژی ژ بۆ دادگههێ جزهجه ڤهگهریا 9 مهه پاشێ نهگهریا. ل سهر 25. سهپتهمبهر 2003, دادگههێ جزهجه دۆزگهریێ ژ در. ئوزونۆگلو سهكناندن ژ بۆ سهدهمێن مرۆڤاتی, د ههمان دهمێ ده ههم ل دۆزگهریێ و برێز ئوزونۆğلو دێ ڤێ بریارێ قهبوول ناكن; یا داویێ ده, داخوازا ژ بۆ ژ ههموو گلیێ بێ خلاسكرن. ل سهر 3. ئادار 2006 ده, كهسایهتێن گرینگ ئێن د ژیانا گشتی ده جزهجه وهشاندن د نامهیهكه ڤهكری ده ب ناڤێ “Žالوژهمه” ( “هم سووجدار”, سملار تۆ Éمله زۆلا یا “ژعاججوسه …!”, كو داوی ل كارێ درهیفوس نفامۆوس ل فرانسایێ كر 100 سالان بهری), ئانگۆ پاڤهل دۆستáل, تانا فسجههرۆڤá, فرانتشهك ژانۆوجه, كارهل ژهجه, كڤěتا ژهجهۆڤá, سڤاتۆپلوك كاراسهك, ژارۆسلاڤ قورانێ, دانا نهمجۆڤا, كارهل سجهوارزهنبهرگ, ژرنا شكلۆڤá, ڤěنěك شلهáن, لبوشه شلهáنۆڤá, ژارۆمر ستهتنا, پهتروشكا شوسترۆڤá. د نیسانا 2006, در. یهكتا ئوزونۆگلو خهلاتا فرانتشهك كرهگهل ژ بۆ وێرهكیا سڤیل پێشكێش كر. د ئادارا 2007 ده, میرزا ئوزونۆğلو دهست ب گرهڤا برچیبوونێ 11 رۆژان درێژ برچیبوونێ ل دژی پێڤاژۆیا درێژ وی, و گهلهك كهسایهتێن گرینگ ئێن دهولهتێ, د ناڤ وان ڤáجلاڤ هاڤهل سهرۆكێ بهرێ, وی ژ بۆ یهك رۆژێ ده ب تهسیر بوون. ل سهر 29. ئادار 2007, برێز ئوزونۆğلو ژ بۆ دو سالان د گرتیگههێ ده, كو ئەو د جه ده, بانگ, ژ بۆ داناسینا وێ وهك ئەدالهت “فاسهزۆد” هاته جهزا كرن. رێخستنا ئەفوویێ یا ناڤنهتهوهیی پشتگریا خوه ژ برێز ئوزونۆğلو ئیلانكرن. ل سهر 31. تیرمهه 2007 ده, دادگهها پراگوه یا پێداچوونێ بانگ بهیست و د داویێ ده هات خستن, ههموو خهرجێ. 2012 – دۆزا دهر بارێ كهچا جلاره ئوزونۆğلو یا ئەتیك مرۆڤان [3] [4] [5] [6] – د داویێ ده ئەز شاندنا ئەم بابهته لایه بۆ دسپێره دهزگههێن م, وهك كارداریا ژ بۆ دهستپێكرنا گلیكرنا ئەز نها دزانم كو تو كهس دچه ژ بۆ لێكۆلینكرنا و وهك كو ههری زێده ئەز وێ ژ سووجدار دهرهوین تاوانبار … ل سهر رهوشا نها یا ل جهسسپت ناڤ كو زارۆك ب ئاڤێتن رزیبوونێ … دهفنتهلی كو پرسا بێبهرسیڤ ببینه ئەو ئە چما تام وان كهسان ژ ئالیێ دادگهرێ ژ دادگهها دسترجت عوف پراگوه- هاتنه بژارتن ڤا رۆژهلاتا دسترجت ژودر ئالۆس جهلار كو ژ بۆ كو پسپۆرێن خزمهتا, ئەگهر نه ب سهدان پسپۆرێن ئەتیكهتكری, ل كۆمارا چهك ل ور. تهڤی كو د راستیێ ده ژودر جهلار وان ههردو كهسێن كو یا گرینگ (د واتهیا ئەرێنی ئان ژی نهینی) رۆلا د سالێن 1990عان ده د دۆزا ل سهر من كو كهت دیرۆكا دادێ جزهجه پلایهد هلبژارت. ئەڤ ب تهنێ تهسادوف بوو? ئەگهر وسا به, وێ ببه ئان راستهاتن یهكسهر پارڤهیی و -هڤ! [7] 2015 – ههولدانا كوشتنا یهكتا ئوزونۆگلو سهر 20.1.2015, ب شهڤ ئا شهخسی دهولهتێ-وده دخوهست ناڤ مالا من شكاندن و ڤهگهرا من ب نیهتا كوژهر دیتبان. ئەڤ مووجیزهیهك پچووك, كو ئەز ب رێ كر, تهڤی كو وی ب شوورێ كاتانا چهكدار هاته كرن ژ بۆ پاراستنا خوه یه. ئەڤ ل سهر سهكرهتهرێ هۆمه, كۆمیتهیا ژ بۆ ئەولهكاریا پسپ چر, سهرپهرشتیا گشتی یێ هێزێن ئەولهكاریێ, دادگهریا گشتی و كۆمیتهیا ل سهناتۆیێ ژ بۆ كارێن دهرڤه, بهرهڤانی و ئەولهكاریێ ئاڤێتن رۆناهی ل سهر ڤان ماتتهرس.ۆن 20.1.2015 ئە, د شهڤ ئا شهخسی خاستی دهولهتێ-وده ناڤ مالا من شكاندن و ڤهگهرا من ب نیهتا كوژهر دیتبان. ئەڤ مووجیزهیهك پچووك, كو ئەز ب رێ كر, تهڤی كو وی ب شوورێ كاتانا چهكدار هاته كرن ژ بۆ پاراستنا خوه یه. ئەڤ كهسێ ب تهمامی پاشێ ب نڤیسكی ئەشكهره گۆت و ل خوه موكر خوه ل سهر ڤدهۆ تۆمار كرن. [8] 2017: گرتنا یهكتا ئوزونۆگلو ل پراگێ ل سهر نیسان 28, 2017, یهكتا ئوزونۆگلو ل پراگێ هاته گرتن, د ههمان دهمێ ده رۆژا دن ئەو سهربهست هات بهردان. ل گۆر ئوزونۆگلو ب خوه, ل بالیۆزخانهیا ترك ل پراگێ یه ل پشت دهستپێشخهریا پۆلیسان. ژ بۆ ئاگاهیێن بێهتر ئاژانسا چاپهمهنی یا كوردستانێ, باكور ببینن. [9] [10] [11]